استادیار رشته علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد دانشگاه امام صادق(ع)
تاریخ دریافت: 15 آبان 1391،
تاریخ پذیرش: 15 آبان 1391
چکیده
در بحث روشهای تفسیری، مسئلۀ «تفسیر به رأی» پیوسته یکی از لغزشگاه‌های خطیر در امر تفسیر قرآن بوده است. خاستگاه این موضوع که بعضاً با عناوین مشابه دیگری همچون «قول به رأی» یا «تکلم به رأی»، از آن یاد می‌شود، مجموعۀ روایاتی است که در جوامع روایی و متون تفسیری فریقین نقل شده و همواره اندیشۀ مفسران را به خود مشغول ساخته است. لحن بسیار تهدید‌آمیز این روایات که از یک سو، عامل تفسیر به رأی را تا سر حد کفر و مستوجب آتش دوزخ شدن پیش می‌برد و از سوی دیگر، نتیجۀ این نوع تفسیر را ولو صحیح، بدون ارزش و اعتبار علمی می‌داند، هر پژوهشگر مسلمانی را وامی‌دارد دربارۀ سند و حدود دلالت روایات وارد در این زمینه تأمل کند؛ به‌ویژه آنکه قرآن کریم با تعابیر مختلف نظیر «أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ...» (نساء:82 و محمد:22) و «کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الألْبَابِ» (ص:29) و نظایر آن لزوم تدبر و تعمق در قرآن را به همگان گوشزد می‌کند. این بدان معناست که ما همان‌طور که مأمور به تدبر در قرآن هستیم، باید خود را از آفت هولناک «تفسیر به رأی» در امان نگاه داریم. مطمئناً اگر معنای تفسیر به رأی واکاوی شود، خودبه‌خود مفهوم صحیح تفسیر و تدبر در قرآن روشن خواهد شد. این جستار بر آن است که به دو سؤال اساسی زیر پاسخ گوید: الف. روایات ناهی از تفسیر به رأی و نظائر آن تا چه حد دارای اعتبار است؟ ب. حدود دلالت این روایات و وجه تمایز تفسیر به رأی از تدبر مورد تأکید قرآن چیست؟
Interpretation of the Quran by Personal Opinion, Nature, Why and Wherefores
چکیده [English]
The issue of "interpretation of the Quran by personal opinion" has always been one of the slippery slopes for the interpretati on of the Quran. The origion of this issue is a number of traditions transmitted in the Shiite as well as Sunni Hadith sources preoccupying the commentators of the Quran. The terribly threatening tone of these traditions makes those dealing with this kind of interpretation subject to unbelief and hell fire. On the other hand, these traditions consider the outcome of this type of interpretation, although being correct, worthless and inauthentic. These points make every Muslim scholar think and deliberate on the chain of transmission as well as the meanings of such traditions. It is noteworthy here that the holy Quran regards deliberation on its verses a necessary duty of all people in various verses such as: "What, do they not ponder the Quran … " (IV, 82) and "A book We have sent down to you, blessed, that men may ponder its verses" (xxxviii, 29). This means that we are all commanded to ponder the Quran and simultaneusly guard ourselves against the aftermath of interpretation by personal opinion. Surely, if the meaning of interpretation by personal opionion is analyzed, the true meaning of authentic interpretation and pondering the Quran would also be clear. The present article seeks to tackle the following two questions:
a) To what extent are the traditions prohibiting interpretation by personal opinion valid?
b) What is the domain of the signification of these traditions and what distinguishes them from pondering which is recommended in the Quran?
کلیدواژه‌ها [English]
the Quran, interpretation, exegetical approach to the Quran, exegetical approaches, exegetical schools, history of interpretation, interpretation by personal opinion, intellectual interpretation, intertpretaion based on independent reasoning, pondering the Quran
مراجع
قرآن کریم.
ابن‌درید، ابوبکر محمد بن حسن (1987م)، جمهرة اللغه، تحقیق د. رمزی منیر بعلبکی، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول، ج1.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه، ج5.
بغوی، حسین بن مسعود (1407ق)، معالم التنزیل، بیروت: دار المعرفه، ج1.
باقری، مهری (1380ش)، مقدمات زبان‌شناسی، تهران: نشر قطره.
جوادی آملی، عبدالله (1384ش)، تسنیم، قم: نشر اسراء، ج1.
رازی، ابومحمد، عبدالرحمن بن ابی‌حاتم (1372ق)، الجرح و التعدیل، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج 4 و 6.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1404 ق)، المفردات فی غریب القرآن، ایران: دفتر نشر کتاب.
رجبی، محمود (1379ش)، روش‌شناسی تفسیر قرآن، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
رضی، محمد بن حسین (1379ش)، نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: نشر الهادی، چاپ چهارم.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1387ش)، التوحید، تحقیق سید هاشم حسینی طهرانی، قم: جماعه المدرسین، چاپ اول.
طباطبایی، محمدحسین (1362ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج3.
طبری، محمد بن جریر (1406ق)، جامع البیان فی تأویل آی القرآن، بیروت: دار المعرفه، ج1.
طریحی، فخرالدین (1387ش)، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ج3.
طوسی (1414ق)، امالی، قم: دار الثقافه.
عیاشی، ابوالنضر محمد بن مسعود (2006م)، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: مکتبۀ العلمیۀ الاسلامیه، ج1.
غفاری، علی‌اکبر (1369ش)، تلخیص مقباس الهدایه، تهران: جامعه الامام الصادق(ع).
فراهیدی، خلیل بن احمد (1405 ق)، کتاب العین، تحقیق د. مهدی المخزومی و د. ابراهیم السامرائی، قم: منشورات دار الهجره، ج8.
ابتدای صفحه